Vrouw met een missie: Monique

Zelf geboren en getogen in een arbeidersbuurt, heeft Monique Heffels van dichtbij gezien dat het wérkt als verschillende mensen samen wonen en leven in een wijk. Vanuit haar gezin kreeg ze met de paplepel ingegoten dat wat je in huis hebt niet voor jezelf is, maar voor de gemeenschap. In tegenstelling tot Anneke, is ze haar loopbaan gestart bij woningcorporaties en heeft ze in 2010 de overstap gemaakt naar de zorg. 

Inmiddels is ze bestuurder van stichting Radar, een zorgorganisatie voor mensen met een verstandelijke beperking. Het is nadrukkelijk geen traditionele gehandicaptenorganisatie. Wat Radar onderscheidt, is dat ze midden in wijken zitten. Ze hebben geen grote terreinen waar mensen wonen. Iedereen woont zelfstandig of in woonvormen, neemt dagbesteding af of werkt en krijgt daarin begeleiding. 

Waarom ben je overgestapt van wonen naar zorg? 

"Binnen wonen ging het destijds alleen nog maar over het stapelen van stenen en de efficiëntie van het bouwproces. Ik vind dat het zou moeten gaan over met elkaar een gemeenschap zijn en van daaruit zorgen dat je fijn en veilig kunt wonen. De grap is dat door de hele extramuralisering van de zorg, er steeds meer zorgbehoevende mensen weer in de wijk wonen. Voor mij maakt dat de cirkel rond."

Wat is er mis met de huidige manier waarop we de zorg geregeld hebben? 

"We hebben de zorg te goed georganiseerd. Zo goed dat deze mensen volledig apart wonen, werken, naar school gaan en vervoerd worden. We hebben ze praktisch weggeorganiseerd. Je komt mensen met een verstandelijke beperking binnen de samenleving bijna niet meer tegen. En omdat je niet spontaan met elkaar in aanraking komt, voel je je ongemakkelijk als dat wel gebeurt. Het is natuurlijk raar dat we dat normaal zijn gaan vinden. Daarnaast zijn we dingen zorg gaan noemen waar je je van kunt afvragen of het wel zorg is."

Hoe komt het dat het zorglandschap in Nederland zo ver afgedreven is van mensen? 

"Albert Jan Kruiter van het Instituut voor Publieke Waarden zegt hierover dat in Nederland van oudsher heel veel sociale cohesie was. We deden veel vrijwillig voor elkaar. De overheid heeft daarnaar gekeken en al het vrijwillige eruit gesloopt. Ze zijn overal subsidies op gaan verstrekken zodat het werk werd. Het is dus een bewuste keuze geweest om van die vrijwillige manier van met elkaar omgaan, naar een betaalde manier te gaan, zodat de mensen die dat deden belastingbetalers werden. Als dat klopt, vind ik dat een pijnlijke conclusie. Dan vind ik de prijs die we betalen erg hoog." 

Wat betekent inclusief wonen voor jou? 

"Weet je, ik vind inclusie eigenlijk een heel raar woord. Zolang we daarover praten, betekent het dat het niet normaal is. Ik wil me er hard voor maken dat iedereen die dat wil zo veel als mogelijk mee kan doen. Met of zonder ondersteuning. Ik geloof erin dat iedereen iets te brengen heeft. Ook als je verstandelijk beperkt bent kun je meedoen. Moet je eens bedenken wat de mensen die door ons begeleid worden voor ouderen kunnen betekenen. En daar zit volgens mij de crux: dat de een iets voor de ander kan betekenen. Dan ben je trots en gelukkig. Dan ervaar je kwaliteit van leven. Elkaar ontmoeten is daarin cruciaal." 

Kun je specifieke voorbeelden noemen hoe inclusief wonen het verschil kan maken in het leven van mensen die zorg nodig hebben? 

"In iedere wijk gebeuren prachtige dingen. Het pannetje soep dat naar de overbuurvrouw gebracht wordt die ziek is. Een buurman die zorgt dat de huisdieren altijd verzorgd worden. Als je daar als organisatie op zou kunnen aansluiten, dan krijg je hele krachtige wijken, waar veel vanzelf gebeurt. Mensen voelen zichzelf verantwoordelijk en nemen zelf een rol als ze dat willen en kunnen, waardoor de vraag naar professionele zorg veel kleiner wordt. De mensen die in het vak zitten, zijn dan ook echt inzetbaar op de plek waar ze nodig zijn."

Wat is ervoor nodig om het woord inclusie af te kunnen schaffen? 

Om samenleven weer iets vanzelfsprekends te maken? "We hebben er vijftig jaar over gedaan om al het vrijwillige uit de samenleving te slopen, mijn verwachting is dat we diezelfde tijd ook nodig hebben om het tij te keren. Er is nog een grote hang naar de oude systematiek die overzichtelijk is, die maakbaar lijkt, en waar je je achter kunt verschuilen. We werken in oude systemen terwijl we nieuwe dingen willen. Die verandering vraagt lef, uithoudingsvermogen en ook veel humor." 

Hoe is Radar verbonden aan ZOwonen?

"In 2021 waren wij bezig met de herijking van onze strategie. Toen kwam het SAM&ZO project op ons pad via Marcia Adams. Ze was als moeder van Saar met het syndroom van Down samen met een groep ouders aan het onderzoeken hoe ze wonen en zorg voor hun kinderen op een meer reguliere wijze konden samenbrengen. ZOwonen hielp hen daarbij. Dat concept paste perfect binnen onze nieuwe strategie. Samen met Daelzicht hebben wij onze hand opgestoken om de zorg voor SAM&ZO te organiseren."

Hoe ziet de overgang van oude naar nieuwe systemen eruit in de dagelijkse praktijk?

Burgerlijke ongehoorzaamheid

"We zijn actief bezig met veranderen. Soms moeten we een beetje ongehoorzaam zijn. Als je problemen creatief benadert, kun je ze vaak oplossen, maar tegelijkertijd past het niet binnen het systeem. Dit gaat goed, totdat er een incident is, dan heb ik mij te verantwoorden." 

Zondebok

"We hebben veel goede ervaringen met de nieuwe dingen die we uitproberen. Mensen worden daar heel blij van, ervaren echt kwaliteit van leven. De vraag is of de politiek het ook aandurft. Want wat gebeurt er als er iets ergs gebeurt? Dan wordt er altijd gezocht naar een zondebok. Het is een heel fragiel evenwicht, voor je het weet ben je weer terug bij af. Het gevaar is dat we door incidenten die voorvallen in het proces van verandering, weer allerlei regels gaan maken." 

Tuchtcollege

"We zijn een keer in zo’n situatie geweest. Ik heb toen echt gedroomd dat ik een pleidooi voor het tuchtcollege heb gehouden. ‘Hoe heeft het toch zo ver kunnen komen in Nederland dat je niet meer uit mag komen voor menselijke fouten. Dat je mag zeggen: we proberen ervan te leren, maar ik kan niets garanderen, want wat we doen is mensenwerk. Als we dit niet kunnen lijden met elkaar, in wat voor samenleving leven we dan?"

Wat maakt dat je toch doorgaat?

"Gelukkig kom ik op mijn pad een heleboel collega-bestuurders tegen die dit ook waanzin vinden. Die ook het lef tonen om dingen gewoon niet te doen. En ik denk dat dat tegelijk de oplossing is. Als je iets doet wat niet voldoet aan het systeem, waar je voor gestraft zou kunnen worden, is dat natuurlijk veel sterker als je dat met een groep doet. Ik zie dat die groep groter wordt en verbind me daar graag aan." 

Welk advies zou je willen geven aan anderen die zich inzetten voor inclusief wonen en zorgen? 

"Zorg dat samenlevingsopbouw en welzijnswerk vanuit de gemeente weer veel meer plek krijgt in de maatschappij. Dat zijn de aanjagers van ‘anders met elkaar wonen in een wijk’ en het creëren van sterke wijken, waar wij als zorgorganisatie op aan moeten sluiten." 

En verder: zoek elkaar op, toon lef, en doe dat vooral samen. Want alleen samen kunnen we dat systeem vermorzelen."